Wtmo verbeterd, maar fundamentele bezwaren blijven overeind

Het wetsvoorstel is inmiddels doorgestuurd naar de Eerste Kamer. Tijdens de procedurevergadering van de eerste Kamercommissie voor Justitie en Veiligheid (J&V) is besloten om de behandeling aan te houden. De Eerste Kamer is voornemens om advies in te winnen bij de Raad van State, gezien de wijzigingen die zijn doorgevoerd.

Op 25 maart jl. stemde de Tweede Kamer al over de ingediende amendementen op het wetsvoorstel. Op 1 april werd er gestemd over het wetsvoorstel zelf, inclusief de Derde Nota van Wijziging, en de moties, waarin belangrijke verbeteringen zijn voorgesteld. Goede Doelen Nederland heeft, samen met een brede groep (koepel)organisaties, bij overheid en politiek benadrukt dat de huidige wetgeving volstaat. Bovendien is er geen bewijs geleverd dat de voorgestelde maatregelen noodzakelijk en effectief zijn in het bereiken van het beoogde doel. Daarnaast blijven wij kritische kanttekeningen plaatsen bij het wetsvoorstel waar het betreft de rechtsbescherming van maatschappelijke organisaties, de procedurele zorgvuldigheid, de rechtszekerheid voor betrokkenen, de bescherming van privacy van burgers en de toename van de administratieve lasten en de regeldruk.

Onevenredige regeldruk
Eén van de zorgen rondom de wet was de onevenredige regeldruk voor maatschappelijke organisaties. Een aangenomen amendement zorgt er gelukkig voor dat de Wtmo alleen van toepassing is op donaties van minimaal €15.000. Bovendien komen er geen nieuwe administratieve verplichtingen bij voor maatschappelijke organisaties (vastgelegd in de Derde Nota van Wijziging). Het bewaren van donatiegegevens waarover een organisatie al beschikt op grond van bestaande wetgeving of uit anderen hoofde is voldoende, en bij een informatieverzoek moet de organisatie alleen bestaande gegevens bundelen. Hierdoor wordt een deel van de onevenredige regel- en lastendruk weggenomen.

Daarnaast krijgen maatschappelijke organisaties meer tijd om donatiegegevens aan te leveren: de termijn is verlengd van tien werkdagen naar vier weken.
Verder was er onduidelijkheid of vrijwilligerswerk -met name voor stichtingen- onder de wet zou vallen. De minister heeft bevestigd dat dit niet het geval is.
De aangenomen motie van het lid Bikker (CU) c.s. verzoekt de regering nogmaals om expliciet normale, bonafide vormen van vrijwilligerswerk uit te sluiten van de wet.

Rol van de burgemeester
Een belangrijk kritiekpunt blijft de bevoegdheid van een burgemeester om informatie over donaties op te vragen. Wij vinden dat deze bevoegdheid bij het Openbaar Ministerie moet liggen om willekeur en politieke gedreven besluiten te voorkomen. Wel is er een stap in de goede richting gezet: een burgemeester mag deze nieuwe bevoegdheid pas inzetten na overleg met het OM.

Onvoldoende duidelijkheid over het stakingsbevel
De wet biedt een rechter de mogelijkheid om bepaalde activiteiten van organisaties te verbieden als deze de democratische rechtsstaat of het openbaar gezag ondermijnen. Er is nog veel onduidelijkheid over wat hier precies onder valt. Wij hebben Advocatenkantoor Stibbe om advies gevraagd (via Pro Bono Connect) en mede op basis daarvan zijn wij van mening dat een grondige analyse ontbreekt om vast te stellen of de bestaande wettelijke bevoegdheden niet al voldoende soelaas bieden om de activiteiten die het stakingsbevel in de Wtmo wil aanpakken, effectief te bestrijden. Bovendien bevat deze bepaling een open norm en dient extra aanscherping en verduidelijking plaats te vinden van het criterium “ondermijning van de democratische rechtsstaat of het openbaar gezag” en welke “activiteiten” onder het stakingsbevel zouden kunnen vallen. Een aangenomen amendement zorgt ervoor dat het Openbaar Ministerie richtlijnen opstelt om meer duidelijkheid te scheppen op welke gronden en voor welke activiteiten het Openbaar Ministerie de rechter om een stakingsbevel kan vragen.

Fundamentele bezwaren en gebrek aan toetsing blijven overeind
Wij zijn blij dat de Derde Nota van Wijziging, de verschillende amendementen en moties het wetsvoorstel Wtmo verbeteren. Deze wijzigingen hebben wel een aantal juridische onduidelijkheden en onvolkomenheden in het leven geroepen hetgeen op gespannen voet staat met de voorspelbaarheid, uitvoerbaarheid en rechtszekerheid.

Ook blijven fundamentele bezwaren tegen het wetsvoorstel, zoals mede onderschreven door de Raad van State en het College voor de Rechten van de Mens, onbeantwoord. Wij hebben de Eerste Kamer inmiddels op de hoogte gesteld van onze fundamentele bezwaren waarbij wij blijven aandringen op een nieuwe toetsing van dit wetsvoorstel door de Afdeling Advisering van de Raad van State. Alleen op deze wijze kan zorgvuldig worden beoordeeld of het wetsvoorstel in overeenstemming is met onze constitutionele rechtsorde en de daarin verankerde grondrechten.