Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties (WTMO)

Goede Doelen Nederland stelt dat er in deze wet sprake moet zijn van een juiste balans tussen enerzijds de bescherming van de democratische rechtsstaat tegen dreigende ondermijning en anderzijds de bescherming van de grondrechten en vrijheden van maatschappelijke organisaties. Immers een pluriform en kritisch maatschappelijk middenveld is een van de fundamenten van een democratische samenleving.

Nieuwe datum behandeling wetsvoorstel WTMO medio december 2024

In de laatste week voor het kersreces staat de behandeling van het wetsvoorstel transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties (WTMO) op de agenda van de Tweede kamer. Samen met meerdere leden, koepel- en maatschappelijke organisaties hebben wij opnieuw onze fundamentele bezwaren kenbaar gemaakt (zie position paper). Wij zijn van mening dat de huidige wetgeving volstaat en er is geen bewijs geleverd dat de voorgestelde maatregelen noodzakelijk en effectief zijn in het bereiken van het beoogde doel.

Dit wetsvoorstel moet daarom terug naar de tekentafel. Dit sluit aan bij het Regeerprogramma van 13 september 2024, in lijn met het Hoofdlijnenakkoord 2024-2028 ‘Hoop, Lef en Trots’ dat stelt dat goed bestuur stabiliteit en betrouwbaarheid vergt en wet- en regelgeving aan de voorkant scherper moet worden getoetst om rechtszaken te voorkomen.

Ook de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur stelt dat de kwaliteit van wetten en regels meer aandacht moet krijgen aan de ‘voorkant’ van het wetgevingsproces. Dit is een belangrijke conclusie van de Raad in zijn advies van woensdag 26 juni jl. ‘Met recht balanceren: juridisering in de leefomgeving’.

Regeerakkoord Kabinet Schoof

Het kabinet Schoof onderstreept in het kader van nationale veiligheid het belang van voortzetting van de behandeling van de WTMO. In het Regeerprogramma staat dat zal worden gewerkt aan een zogenoemd ‘slim verbod’ op ongewenste buitenlandse financiering van Nederlandse verenigingen, kerkgenootschappen of informele organisaties.
Wij hebben in een kennismakingsbrief aan de nieuwe minister van J&V aangegeven dat wij graag in gesprek gaan over dit wetvoorstel. Wij onderschrijven het uitgangspunt dat de samenleving beschermd moet worden tegen dit soort gevaren. Echter, het bestrijden van ondermijning mag er niet toe leiden dat het functioneren van legitieme maatschappelijke organisaties wordt bemoeilijkt en dat privacygevoelige persoonsgegevens van donateurs onnodig moeten worden vastgelegd en bewaard. We plaatsen zeer kritische kanttekeningen bij het wetsvoorstel waar het betreft de rechtsbescherming van maatschappelijke organisaties, de procedurele zorgvuldigheid, de rechtszekerheid voor betrokkenen, de toename van regeldruk en de bescherming van privacy van burgers.

Fundamentele bezwaren van de Raad voor State

In april 2023 stuurde de minister van J&V de Nota naar aanleiding van het Verslag, de Nota van Wijziging en het Nader rapport naar de Tweede Kamer. Inmiddels heeft de Raad van State twee keer kritisch geadviseerd. Het oorspronkelijke wetsvoorstel was te breed en naar aanleiding van deze kritiek van de Raad van State is de generieke transparantieverplichting vervangen door een organisatiegericht stelsel van ‘transparantie op verzoek’. De Nota van Wijziging bevat twee belangrijke aanpassingen ten aanzien van het oorspronkelijke wetsvoorstel. Ten eerste is de vervallenverklaring van eigendom vervangen door een stakingsbevel dat door de rechter moet worden opgelegd. Tevens is de reikwijdte uitgebreid naar alle donaties die maatschappelijke organisaties ontvangen, ongeacht of deze afkomstig zijn uit binnen- of buitenland.

Tevens stelt de Raad van State dat inmenging in de grondrechten van maatschappelijke organisaties, zoals de vrijheid van vereniging, - meningsuiting, - kapitaal, - godsdienst en levensovertuiging en het eigendomsrecht nauwkeurig moet worden afgewogen, ook wanneer de inmenging is gericht op de bescherming van een zwaarwegend belang.

Wij zijn van mening dat in het voorliggende wetsvoorstel de fundamentele bezwaren van de Raad van State niet zijn weggenomen. Aan belangrijke voorwaarden die een inmenging in rechten en vrijheden van maatschappelijke organisaties kunnen rechtvaardigen, zoals de noodzakelijkheid, proportionaliteit en voorzienbaarheid, wordt niet voldaan. Wij vrezen dat deze wet leidt tot een verminderde geefbereid van donateurs en een krimpende ruimte voor maatschappelijke organisaties en burgerparticipatie, hetgeen schadelijk is voor de samenleving.

Goede doelen vinden dat wetsvoorstel terug moet naar de tekentafel

Goede Doelen Nederland heeft samen met meerdere leden en andere betrokken stakeholders een brief gestuurd aan de Minister van Justitie en Veiligheid (min J&V) waarin wij onze fundamentele bezwaren tegen het wetsvoorstel kenbaar maken.
Wij zijn van mening dat, gelet op het ingrijpende karakter van dit wetsvoorstel en de belangrijke wijzigingen die doorlopend tijdens het wetgevingsproces zijn aangebracht, het aangepaste wetsvoorstel ‘aan de voorkant’ integraal en gedegen juridisch getoetst moet worden. Bovendien moet er bewijs worden geleverd ten aanzien van de noodzakelijkheid en effectiviteit van het wetsvoorstel. Deze reactie is ook gedeeld met de Commissie Justitie en Veiligheid van de Tweede Kamer.

Datum behandeling van wetsvoorstel in de Tweede Kamer werd steeds uitgesteld

Het wetsvoorstel is al jaren onderwerp van politieke en maatschappelijke discussie. In 2019 ging het conceptwetsvoorstel in consultatie. In het oorspronkelijke voorstel werden maatschappelijke organisaties verplicht om donateurs van giften van €15.000 of meer openbaar te maken. Wij hebben, samen met het CIO en de FIN, onze stevige bezwaren geuit. In november 2020 werd een aangepast wetsvoorstel ingediend. In plaats van een publicatieplicht kwam er een inzageverplichting voor donaties van buiten de EU/EER aan burgemeesters en het Openbaar Ministerie.